16 mrt Merk & gietijzeren pan: Cousances
In mijn reeks blogs met de titel “Merk & gietijzeren pan” vertel ik je over merken gietijzeren pannen. Over het ontstaan, de geschiedenis, ontwerpen, modellen, mensen, opkomst en (soms) de teloorgang. In deze aflevering: Franse favoriet Cousances. Veel leesplezier!
Cousances was een gietijzerfabrikant uit Frankrijk waarvan de historie teruggaat tot maar liefst 1553. Ze was daarmee een van oudste producenten in de wereld.
De hoogoven werd in het gehucht Cousances-les-Forges gebouwd en dankt haar merknaam eraan. Het dorpje is gelegen in het departement Meuse. Trek een denkbeeldige lijn van Parijs naar Straatsburg en het ligt ergens halverwege.
Het is namelijk een strategisch gelegen plek vanwege de beschikbare grondstoffen, zoals mineralen en erts. Vanwege de lange historie beschrijf ik Cousances aan de hand van belangrijke jaartallen.
1849 De “pannenman” doet zijn intrede
Na talloze opeenvolgende eigenaars vanaf dat Middeleeuwse jaar 1553 wordt het voor ons kookliehebbers in het jaar 1849 interessant. Dan verschijnt ene Victor Hyppolite André ten tonele. Een ambitieuze jongeman van dan 25 jaren jong en Breton van origine. Met eigenaar Viry van de Cousances-hoogoven richt hij een bedrijf op – J.B. Viry – André Père et Fils – dat het ijzerbedrijf exploiteert. 10 jaar later houdt dit bedrijf op te bestaan omdat de Viry-erfgenamen het bedrijf aan André gaan verhuren. Hiermee krijgt hij feitelijk de dagelijkse leiding over de haut forneau.
Dit gaat het hem goed af en Hyppolite André ontpopt zich tot een belangrijke figuur voor de ontwikkeling van het hoogovenbedrijf. Uiteraard een handje geholpen door snel uitdijende technologische kennis en de daarmee samenhangende Industriële Revolutie. Niettemin is André maitre de forges, wat zoveel betekent als “meester ijzersmid”. Hij is dus een expert op het gebied van metaalbewerking.
Daarbij moet hij trouwens het nodige van zijn oom Jean-Pierre André hebben opgestoken. Óók een maitre de forges. Jean-Pierre had een gieterij in Osne die gespecialiseerd was in gietijzeren sierstukken, ornamenten en buitenmeubilair.
Buitenmeubilair? Ja, stel je maar eens voor dat je door een Parijse 19e eeuwse straat loopt en je komt de verfraaiing van de buitenruimte overal tegen: straatlantarens, bankjes in het park, fonteinen, balustrades en metrosignalering. Nu nog steeds trouwens!
De zaken gaan goed voor Hyppolite en in 1872 koopt hij zelfs de hoogovenfabriek aan. Hij is van nu af aan eigenaar en is een bezig baasje. De Cousances-hoogoven heeft tot dan toe in haar bestaan van alles gemaakt: o.a. kanonskogels, sierobjecten, haardplaten, wielnaven, tafelonderstellen en -voeten en hekken. Maar gaandeweg ontwikkelt Cousances zich steeds meer richting “poterie”. Potten en pannen dus!
1875 Bower & Barff
Aanjager van de potten- en pannenspecialisatie is een gebruiksrecht op een patent die André verkrijgt en in 1875 gaat toepassen op zijn gietijzeren pannen.
Het gepatenteerde procedé heet de Bower & Barff-methode, vernoemd naar de heren Bower en Barff. Zij hielden zich met deze techniek bezig. Deze specifieke behandeling zorgt ervoor dat metalen aanzienlijk minder oxideren. Een wel zéér welkome innovatie ter voorkoming van roestend ijzer in het algemeen en gietijzeren kookwaar in het bijzonder. Zeker in de keuken waar het er vochtig en nat aan toe kan gaan.
Gietijzeren kookwaar, dan dé standaard in de keuken, dat ook nog eens niet roest, tja, daarmee had Hyppolite goud in handen en deze vernieuwing werd daarom zeer goed ontvangen. Zo goed, dat zijn fabriek in 1880 ondertussen 182 werknemers telt, waaronder 10 dames. Bovendien verlaat zo’n 2.000.000 kilogram aan gietijzeren objecten de zaak. Je begrijpt, dat zijn heel wat potjes en pannetjes.
1891 Opvolging van Hyppolite
In 1891 overlijdt Hyppolite en volgt zoon Ernest hem op. E. André & Cie wordt de nieuwe handelsnaam.
Ernest André stuwt het bedrijf verder op in de vaart der volkeren. Hij zet de ingeslagen weg van gietijzeren kookwaar voort en Cousances wordt een zeer vooraanstaande maker van potten en pannen. Totdat oorlog roet in het eten gooit…
1914 – 1918 La Grande Guerre
1914 -1918. Ja, waar kennen we deze jaartallen van? De Eerste Wereldoorlog. Of, zoals de Fransen het noemen, La Grande Guerre. Er vielen miljoenen slachtoffers, waarvan meer dan 1,3 miljoen doden aan Frans-militaire kant en 300.000 aan Franse burgers.
Deze gruwelijke oorlog werd voor een grootste deel in Noord-Frankrijk en op Belgisch grondgebied uitgevochten. In bijna iedere Franse gemeente, stad of gehucht, vind je wel prominent monument voor de gesneuvelden. En in het Vlaamse en Noord-Franse landschap wemelt het van de (massa)graven.
Alles staat in dienst van het voeren van deze oorlog. Niet alleen menskracht, maar uiteraard ook het industriële apparaat. Staal, ijzer en andere metalen zijn natuurlijk belangrijke grondstoffen voor allerlei oorlogstuig.
De Cousances-fabrieken werden aangewezen om o.a. granaten te produceren. Tot aan het einde van de WOI in 1918 wordt bij Cousances geen pot of pan gemaakt. Na het einde van de oorlog worden de productielijnen gelukkig weer om- en opgebouwd en geschikt gemaakt voor vreedzame burgergoederen: gietijzeren potten en pannen!
Wil je het Cousances-aanbod van dit moment zien?
Voor de Eerste wereldoorlog en zeker daarna waren de “Andrétjes” naast Cousances vaak naamgever van de vroegere gietijzeren pannen: de naam “André” en “AC”, wat staat voor André Cousances. Kom je daarnaast pannen tegen met het opschrift Le Gril of Doufeu tegen? Probeer ze altijd te bemachtigen, want daarmee haal je historie en kwaliteit in huis uit de befaamde Cousances-gieterijen!
1928 Émaille à la mode
Al jaren voor de introductie van de Bower & Barff-methode wordt er veel geëxperimenteerd met en doet men veel kennis op over het emailleren van metalen. Waaronder ook gebruiksvoorwerpen zoals fornuizen, badkuipen en pannen.
Het is een lange weg die vanaf begin 19e eeuw is afgelegd voordat echt bruikbaar emaille voor onze gietijzeren pannen kon worden aangewend. Eind 19e eeuw produceerden fabrikanten gietijzeren pannen met emaille, maar de kwaliteit liet nog vaak te wensen over. Een andere belangrijke fabrikant, Jean-Baptiste Godin, was een van de eersten met een emaille-patent die hij op de Londense wereldtentoonstelling van 1862 introduceerde.
Dat emaille grootschalig én kwalitatief hoogwaardig werd toegepast op pannen is vanaf 1928. Toen ontdekte men een procédé dat een constant en zeer duurzaam product oplevert.
Ook Cousances, of E. André & Cie zo je wilt, ging zich toeleggen op geëmailleerde gietijzeren pannen.
1934 Introductie van de Doufeu
Niet lang na de emaillerevolutie heeft Cousances met de gietijzeren Doufeu pan weer een noviteit. Potten en pannen hebben tot dan toe hun eeuwenoude vormgeving met een kenmerkende koepelvormige deksel.
Men maakte namelijk stoofgerechten, gebraad en wild in dit type klassieke pan klaar en dit ging gepaard met langdurig en regelmatig roeren, bedruipen en besprenkelen van al die vleselijke lusten. Kortom, je moest er wel “even” bij blijven…
Zo niet de Doufeu. Ook in de jaren ’30 raakten mensen en meer en meer gesteld op gemak. De Doufeu bood uitkomst en voorzag in een behoefte.
Het even eenvoudige als doeltreffende ontwerp van de Doufeu verhoogt de condensatie binnenin de pan en maakt dat je gerecht minder (snel) uitdroogt. Oftewel minder tot geen omkijken naar je stoof!
Dat de gietijzeren Doufeu braadpan een bijzonderheid is blijkt uit het feit dat deze een plek heeft veroverd in museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam.
1957 Cousances ingelijfd door Le Creuset
In de maand mei van het jaar 1957 koopt het bedrijf Le Creuset uit het Noordfranse Fresnoy-le-Grand en ook gespecialiseerd in gietijzeren kookwaar de aandelen van Cousances op die waarschijnlijk bedoeld en waren uitgegeven om het maatschappelijk kapitaal te verhogen. Hiermee kreeg Le Creuset het bij Cousances feitelijk voor het zeggen.
De twee bedrijven bleven meer dan 20 jaar aparte merken. Er is echter geen mooiere manier om de verbondenheid van de twee Noord-Franse pannengieters te illustreren.
Gaer Cookware heeft een zeldzame gietijzeren prachtpan verkocht waarin de twee illustere namen zijn vereeuwigd.
Aan de binnenkant van de deksel om precies te zijn. Hartstikke bijzonder en zeldzaam, want ook nog eens in topstaat. Onmiskenbaar valt “COUSANCES par LE CREUSET” te lezen, oftewel “Cousances van Le Creuset”.
Mijn inschatting is dat met de gelimiteerde oplage de geesten van kookliefhebbers, thuiskoks en kookenthousiastelingen voor Cousances met haar uitstekende reputatie, rijp moesten worden gemaakt voor het naderende einde. En dat Le Creuset hun nieuwe ster in de keuken zou gaan worden.
Voor de merknaam Cousances was het nu slechts een kwestie van tijd eer de Le Creuset-leiding zou besluiten dat het mooi was geweest.
198? Cousances verdwijnt
Het valt moeilijk na te gaan in welk jaartal het doek voor Cousances officieel en definitief is gevallen. Uit Franse bronnen heb ik opgemaakt dat het in de tweede helft van het jaren ’80 decennium zou kunnen zijn geweest.
Hoewel ik er alleen over kan speculeren, zou het me niets verbazen wanneer dit rond 1988 heeft gespeeld. In dat jaar koopt een Zuid-Afrikaanse zakenman het noodlijdende Le Creuset.
Le Creuset beschikt over alle patenten en modellen van het ooit zo trotse Cousances en heeft een beroemd model uit 1934 nog altijd in productie!
Welke? De Doufeu:
Dat de Doufeu-pan nog altijd een van Le Creusets topmodellen is, bewijst de duurzaamheid van het oorspronkelijke Cousances-ontwerp: een lust voor het oog en fantastisch om mee te koken!
Artikel helemaal gelezen? Dan ben jij Cousances-fan!