Wat is een gietijzeren pan?

Bijna iedereen kent de gietijzeren pan, je weet wel, die pannen met van die vrolijke kleurtjes. Dat klopt. Gedeeltelijk. Maar daarover later meer in dit artikel!

Het materiaal gietijzer

Maar wat is daadwerkelijk een gietijzeren pan? Van welk materiaal worden ze gemaakt en hoe? Welke typen en soorten pannen zijn er en wat zijn de eigenschappen?

Het begint met een ontwerp van de pan aan de tekentafel: vorm, afmetingen, handvaten en -grepen, eventueel een deksel.

Van het uiteindelijke ontwerp maakt de modelmaker een mal of matrijs gemaakt die gebruikt gaat worden om te kunnen gieten, want een gietijzeren pan wordt – jawel! – gegoten.

Dit ijzer gieten is een zeer oud ambacht. Hoewel “gietijzer” je misschien ouderwets in de oren klinkt, wordt het ook nu nog veel gebruikt. Voor allerlei toepassingen, zoals machine-onderdelen bijvoorbeeld. Of kachels, straatmeubilair, putdeksels en drinkwaterleidingen.

Gietijzer is een legering van ruw ijzer, koolstof en silicium. Het onderscheidt zich van “gewoon” staal door een hoger aandeel in koolstof. Een gietijzerlegering bevat namelijk al snel enkele procenten koolstof terwijl staal sowieso minder dan twee procent bevat.

Er zijn verschillende soorten gietijzer. Zo is er grijs, smeedbaar en wit gietijzer. Onze pannen zijn gemaakt van “grijs gietijzer“.

Hoe wordt een gietijzeren pan gemaakt?

Nu we weten waaruit gietijzer bestaat, is het interessant om nader in te gaan op hoe ze worden gemaakt. Je wilt tenslotte weten waar je pan vandaan komt!

Eenvoudig gezegd krijgt de pan of ieder ander gietstuk zijn vorm door vloeibaar gietijzer te stollen in een gietvorm. Er zijn diverse giettechnieken. Ik beperk mij hier tot zandgieten.

Stap 1: leg één matrijshelft van het te gieten stuk in een gietkast en dek het vervolgens af met zand. De kast is zowel aan de bovenkant als onderkant afsluitbaar.

Stap 2: keer de onderkast om en leg de tweede matrijshelft in de tweede gietkast. Creëer daarnaast “kanalen” (door middel van de gietpen en de opkomer) voor het vloeibare gietijzer.

Stap 3: en vul de bovenkast ook met zand.

Stap 4: haal de twee kasten uit figuur 3 van elkaar en verwijder de twee matrijshelften en de kanalen.

Stap 5: plaats nu de twee kasten weer exact op elkaar terug.

Stap 6: …en giet het gietstuk!

Wanneer het ijzer is afgekoeld haal je het gietstuk uit het zand. Aan de gewenste vorm zitten nog de twee kanalen vast. Slijp ze er af en…

… je gietstuk is klaar!

De beschermlaag van je pan

Na het gieten moeten we het gietijzer beschermen tegen roest. Een roestbak is het laatste wat we willen!

Voor pannen gebruik je als beschermlaag:

• emaille
• eetbare plantaardige olie

Emaille is gesmolten glas. Met behulp van pigment kan emaille in allerlei soorten kleuren worden gemaakt.

Het emailleren van kookwaar is een zeer gespecialiseerde techniek en kan alleen door bedrijven worden uitgevoerd die deze specifieke kennis en uitrusting in huis hebben.

Een andere methode is het inbranden van het ijzer met eetbare plantaardige olie. De pan wordt geheel ingevet met olie. Deze olie dringt tot diep in de poriën van het gietijzer door, waarna het gedurende enige tijd wordt verhit.

De olie gaat tijdens verhitting een verbinding aan met het gietijzer. Deze verbinding heet met een moeilijk woord “polymeer”. Er ontstaat een glimmende laag die in het Engels “seasoning” wordt genoemd.

Deze seasoning:

• voorkomt dat je gietijzeren pan roest
• is een 100% natuurlijke anti-aanbaklaag

Bij de methode van het inbranden met olie gaat je pan écht het langst mee. Emaille kan (onbedoeld) krassen of zelfs van het gietijzer af springen. Dit kan niet worden hersteld.

Een ingebrande gietijzeren pan houd je zelf eenvoudig in optimale conditie.

Mocht de laag toch “beschadigen” dan kun je je pan eenvoudig herstellen door hem zelf weer in te branden.

Daarom gaat een ingebrande gietijzeren pan wel 100 jaar mee! Van welke voorwerpen om je heen kunnen dat zeggen?

Duurzamer koken, dus!

Ander voordeel: hoe vaker je je ingebrande gietijzeren pan gebruikt, des te beter anti-aanbak hij wordt! Jouw pan gaat beter en beter presteren.

Welke typen gietijzeren pannen zijn er?

Er zijn grofweg twee panvormen:

• Koekenpan: relatief groot kookoppervlak, lage wand en open
• Kookpan: relatief klein kookoppervlak, hoge wand en afsluitbaar met deksel.

Het model koekenpan is bedoeld voor (snel) garen en bruinen.

Voorbeelden van pannen uit deze categorie: koekenpan, grillpan, crêpespan en poffertjespan of een sauteerpan.

In de kookpan wil je dat vocht in de pan blijft. Vandaar de hoge wanden en de deksel.

Denk aan de klassieke stoofpan in allerlei maten. Of een mosselpan.

Wat zijn de eigenschappen van gietijzeren pannen?

Gietijzeren pannen zijn geschikt voor vele kooktechnieken, kunnen zeer hoge temperaturen aan, houden lang warmte vast en zijn duurzaam in gebruik. Dit zijn nog maar enkele voordelen.

Wat er nog meer zo prettig is aan gietijzeren pannen lees je in mijn veelgelezen blog: de 10 voordelen van gietijzeren pannen.

De gietijzeren pan heeft de toekomst!

Gietijzer gaat een zonnige toekomst tegemoet. Een duurzame toekomst!

Waarom?

Gietijzer kan worden gewonnen uit gerecycled materiaal, is zeer geschikt voor inductie (Nederland gaat van het gas af), is gezond om mee te koken en bij correct onderhoud gaat een gietijzeren pan een leven lang mee.

En langer…!

Algemene veelgestelde vragen